Με αφορμή τη δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη, ότι «η κοινωνική ισότητα είναι αντίθετη με την ανθρώπινη φύση» και τις τραγελαφικές συμπληρωματικές δηλώσεις κάποιων άλλων, με χαρακτηριστική εκείνη του Ανδρέα Ανδριανόπουλου, ο όποιος θεώρησε εύλογο να συγκρίνει τις ανθρώπινες κοινωνίες με τις συνθήκες που επικρατούν στη ζούγκλα, ακολουθεί παρακάτω μια προσπάθεια μέσα από αναλύσεις και άρθρα που έχουν κατά καιρούς δημοσιευθεί, ώστε να διασαφηνιστεί η ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν έκανε τίποτα περισσότερο με τη δήλωσή του παρά να επισημάνει την πεμπτουσία της ιδεολογίας που εκπροσωπεί. Μια ιδεολογία που όπως φαίνεται δεν είναι και τόσο ξεκάθαρη στους ανθρώπους και πολλές φορές διατηρούν την εντύπωση ότι είναι προοδευτική, εφαρμόσιμη και πολλά υποσχόμενη.
Σε μια απλή κουβέντα πιθανόν με γνωστούς μας αν ζητήσουμε από κάποιον να ορίσει τι σημαίνει νεοφιλελευθερισμός θα δυσκολευτεί αρκετά. Μια ιδεολογία που κυριαρχεί στη ζωή μας και που προωθείται χωρίς δισταγμό και προσχήματα, για τους περισσότερους, δεν είναι εύκολα προσδιορίσιμη.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν έκανε τίποτα περισσότερο με τη δήλωσή του παρά να επισημάνει την πεμπτουσία της ιδεολογίας που εκπροσωπεί. Μια ιδεολογία που όπως φαίνεται δεν είναι και τόσο ξεκάθαρη στους ανθρώπους και πολλές φορές διατηρούν την εντύπωση ότι είναι προοδευτική, εφαρμόσιμη και πολλά υποσχόμενη.
Σε μια απλή κουβέντα πιθανόν με γνωστούς μας αν ζητήσουμε από κάποιον να ορίσει τι σημαίνει νεοφιλελευθερισμός θα δυσκολευτεί αρκετά. Μια ιδεολογία που κυριαρχεί στη ζωή μας και που προωθείται χωρίς δισταγμό και προσχήματα, για τους περισσότερους, δεν είναι εύκολα προσδιορίσιμη.
Νεοφιλελευθερισμός λοιπόν: ξέρετε τι είναι;
Αυτή η ανωνυμία του ή η άγνοια του τι εκπροσωπεί, είναι ταυτόχρονα σύμπτωμα και αιτία της εξουσίας του.
Έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αξιοσημείωτες και ποικιλόμορφες κρίσεις:
στην οικονομική κατάρρευση του 2007-8, στην δημιουργία offshore εταιρειών για τις οποίες τα Panama Papers μας δίνουν απλώς ελάχιστες πληροφορίες, στην αργή κατάρρευση της δημόσιας υγείας και εκπαίδευσης, στην αναζωπύρωση της παιδικής φτώχειας, στην επιδημία της μοναξιάς, στην κατάρρευση των οικοσυστημάτων, στην άνοδο του Donald Trump και της ακροδεξιάς. Έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο σε αξιοσημείωτες και ποικιλόμορφες κρίσεις:
Αντιμετωπίζουμε όμως αυτές τις κρίσεις σαν να εμφανίζονται μεμονωμένα, προφανώς αγνοώντας ότι όλες έχουν δημιουργηθεί ή επιδεινωθεί από την ίδια συνεκτική φιλοσοφία.
Μια φιλοσοφία που έχει ένα όνομα: Νεοφιλελευθερισμός.
Τόσο διάχυτος είναι ο νεοφιλελευθερισμός που σπάνια τον αναγνωρίζουμε ως ιδεολογία. Φαίνεται να δεχόμαστε ότι η στάση του νεοφιλελευθερισμού απλώς περιγράφει μια ουδέτερη δύναμη, ένα είδος βιολογικού νόμου, όπως η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου. Αλλά η φιλοσοφία του προέκυψε ως μια συνειδητή προσπάθεια να αναμορφωθεί η ανθρώπινη ζωή και να μετατοπιστεί ο τόπος της εξουσίας.
Ο νεοφιλελευθερισμός θεωρεί τον ανταγωνισμό ως το καθοριστικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων σχέσεων. Επαναπροσδιορίζει τους πολίτες ως καταναλωτές, των οποίων οι δημοκρατικές επιλογές ασκούνται καλύτερα με την αγορά και την πώληση, μια διαδικασία που ανταμείβει την αξία και τιμωρεί την αναποτελεσματικότητα. Υποστηρίζει ότι «η αγορά» προσφέρει οφέλη που δεν θα μπορούσαν ποτέ να επιτευχθούν με τον προγραμματισμό.
Οι προσπάθειες περιορισμού του ανταγωνισμού αντιμετωπίζονται ως δυσμενείς για την ελευθερία. Ο φόρος στους πλούσιους πρέπει να ελαχιστοποιηθεί, οι δημόσιες υπηρεσίες πρέπει να ιδιωτικοποιηθούν. Η οργάνωση της εργασίας και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις απεικονίζονται ως στρεβλώσεις της αγοράς που παρεμποδίζουν τη διαμόρφωση μιας φυσικής ιεραρχίας νικητών και ηττημένων. Η ανισότητα αναδιαμορφώνεται ως ενάρετη. Οι προσπάθειες για τη δημιουργία μιας πιο ισότιμης κοινωνίας είναι αντιπαραγωγικές και ηθικά διαβρωτικές. Η αγορά εξασφαλίζει ότι όλοι παίρνουν αυτό που τους αξίζει.
Κι εμείς εσωτερικοποιούμε και αναπαράγουμε τα πιστεύω του.
Οι πλούσιοι ισχυρίζονται ότι απέκτησαν τον πλούτο τους μέσω της αξίας τους, αγνοώντας επιδεικτικά τα πλεονεκτήματα – όπως η εκπαίδευση, η κληρονομιά και η τάξη – που έχουν βοηθήσει στην εξασφάλιση του.
Οι φτωχοί αρχίζουν να κατηγορούν τους εαυτούς τους για τις αποτυχίες τους, ακόμα και όταν μπορούν να κάνουν λίγα πράγματα για να αλλάξουν τις συνθήκες τους.
Οι πλούσιοι ισχυρίζονται ότι απέκτησαν τον πλούτο τους μέσω της αξίας τους, αγνοώντας επιδεικτικά τα πλεονεκτήματα – όπως η εκπαίδευση, η κληρονομιά και η τάξη – που έχουν βοηθήσει στην εξασφάλιση του.
Οι φτωχοί αρχίζουν να κατηγορούν τους εαυτούς τους για τις αποτυχίες τους, ακόμα και όταν μπορούν να κάνουν λίγα πράγματα για να αλλάξουν τις συνθήκες τους.
Μην ανησυχείτε για την ανεργία: αν δεν έχετε δουλειά, αυτό συμβαίνει επειδή δεν είστε πολλά υποσχόμενοι και ικανοί. Μην δίνετε σημασία στο ότι μπορεί να μην έχετε καν σπίτι να μείνετε, αυτό σημαίνει ότι κάτι έχετε κάνει λάθος, αν είστε χρεωμένοι αυτό αποδεικνύει ότι είστε αποτυχημένοι. Αν τα παιδιά σας δεν έχουν σωστή εκπαίδευση, αν δεν έχετε να πληρώσετε για την υγεία τους ή τη δική σας, όλα αυτά είναι δικό σας λάθος. Σε έναν κόσμο που διοικείται από τον ανταγωνισμό, αυτοί που μένουν πίσω προσδιορίζονται και αυτοπροσδιορίζονται ως χαμένοι.
Ανταγωνισμός, ανταγωνισμός, ανταγωνισμός. Αυτή είναι η παγκόσμια εμμονή της εποχής μας και το σύνθημα του νεοφιλελευθερισμού. Είναι πανταχού παρούσα. Οι εταιρείες ανταγωνίζονται, οι αγορές ανταγωνίζονται, οι κυβερνήσεις ανταγωνίζονται – «πρέπει να υιοθετήσουμε πιο ανταγωνιστικές πολιτικές», μας λένε – και για να το πετύχουμε, ανταγωνιζόμαστε ο ένας τον άλλο. Ο νόμος του ανταγωνισμού είναι τόσο εδραιωμένος που έχει γίνει μέρος της ύπαρξής μας.
Ο όρος νεοφιλελευθερισμός επινοήθηκε σε μια συνάντηση στο Παρίσι το 1938. Μεταξύ των αντιπροσώπων ήταν δύο άνδρες που ήρθαν να ορίσουν την ιδεολογία, ο Ludwig von Mises και ο Friedrich Hayek. Και οι δύο εξόριστοι από την Αυστρία, είδαν την κοινωνική δημοκρατία, και τη σταδιακή ανάπτυξη του κράτους, ως εκδηλώσεις κολεκτιβισμού που θα οδηγούσαν σε αποτυχία της κοινωνίας.
Στο «The Road to Serfdom», που δημοσιεύθηκε το 1944, ο Hayek υποστήριξε ότι ο κυβερνητικός σχεδιασμός, με τη συντριβή του ατομικισμού, θα οδηγούσε αναπόφευκτα στον ολοκληρωτικό έλεγχο.
Το συγκεκριμένο βιβλίο διαβάστηκε ευρέως. Τράβηξε την προσοχή μερικών πολύ πλούσιων ανθρώπων, οι οποίοι είδαν στη φιλοσοφία αυτή την ευκαιρία να απελευθερωθούν από ρυθμίσεις και φόρους. Όταν, το 1947, ο Hayek ίδρυσε την πρώτη οργάνωση που θα διέδιδε το δόγμα του νεοφιλελευθερισμού – την Mont Pelerin Society – χρηματοδοτήθηκε οικονομικά από εκατομμυριούχους και τα ιδρύματά τους.
Στο «The Road to Serfdom», που δημοσιεύθηκε το 1944, ο Hayek υποστήριξε ότι ο κυβερνητικός σχεδιασμός, με τη συντριβή του ατομικισμού, θα οδηγούσε αναπόφευκτα στον ολοκληρωτικό έλεγχο.
Το συγκεκριμένο βιβλίο διαβάστηκε ευρέως. Τράβηξε την προσοχή μερικών πολύ πλούσιων ανθρώπων, οι οποίοι είδαν στη φιλοσοφία αυτή την ευκαιρία να απελευθερωθούν από ρυθμίσεις και φόρους. Όταν, το 1947, ο Hayek ίδρυσε την πρώτη οργάνωση που θα διέδιδε το δόγμα του νεοφιλελευθερισμού – την Mont Pelerin Society – χρηματοδοτήθηκε οικονομικά από εκατομμυριούχους και τα ιδρύματά τους.
Με τη βοήθειά τους, άρχισε να δημιουργεί αυτό που ο Daniel Stedman Jones περιγράφει στο «Masters of the Universe» ως «ένα είδος διεθνούς νεοφιλελευθερισμού»: ένα διατλαντικό δίκτυο ακαδημαϊκών, επιχειρηματιών, δημοσιογράφων και ακτιβιστών.
Οι πλούσιοι υποστηρικτές του κινήματος χρηματοδότησαν μια σειρά από επιστημονικά επιτελεία που θα βελτίωναν και θα προωθούσαν την ιδεολογία. Μεταξύ αυτών ήταν το American Enterprise Institute, το Ίδρυμα Heritage, το Ινστιτούτο Cato, το Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων, το Κέντρο Πολιτικών Μελετών και το Ινστιτούτο Adam Smith. Χρηματοδότησαν επίσης ακαδημαϊκές θέσεις και τμήματα, ιδίως στα πανεπιστήμια του Σικάγου και της Βιρτζίνια.
Οι πλούσιοι υποστηρικτές του κινήματος χρηματοδότησαν μια σειρά από επιστημονικά επιτελεία που θα βελτίωναν και θα προωθούσαν την ιδεολογία. Μεταξύ αυτών ήταν το American Enterprise Institute, το Ίδρυμα Heritage, το Ινστιτούτο Cato, το Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων, το Κέντρο Πολιτικών Μελετών και το Ινστιτούτο Adam Smith. Χρηματοδότησαν επίσης ακαδημαϊκές θέσεις και τμήματα, ιδίως στα πανεπιστήμια του Σικάγου και της Βιρτζίνια.
Καθώς εξελίχθηκε, ο νεοφιλελευθερισμός έγινε πιο έντονος. Η άποψη του Hayek ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να ρυθμίσουν τον ανταγωνισμό για την αποφυγή της δημιουργίας μονοπωλίων έδωσε τη θέση – ανάμεσα στους αμερικανούς αποστόλους όπως ο Milton Friedman – στην πεποίθηση ότι η μονοπωλιακή δύναμη θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ανταμοιβή για την αποτελεσματικότητα.
Κάτι άλλο συνέβη κατά τη διάρκεια αυτής της μετάβασης: το κίνημα έχασε το όνομά του. Το 1951, ο Friedman ήταν ευτυχής να περιγράφει τον εαυτό του ως νεοφιλελεύθερο. Σύντομα όμως, ο όρος άρχισε να εξαφανίζεται. Παρά το γεγονός ότι η ιδεολογία έγινε πιο σαφής και το κίνημα πιο συνεκτικό, το χαμένο όνομα δεν αντικαταστάθηκε από κάποια κοινή εναλλακτική λύση.
Αρχικά, παρά τη γενναιόδωρη χρηματοδότησή του, ο νεοφιλελευθερισμός παρέμεινε στα περιθώρια.
Αλλά στη δεκαετία του 1970, όταν άρχισαν να υποχωρούν οι κεϋνσιανές πολιτικές και οι οικονομικές κρίσεις έπληξαν και τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, οι νεοφιλελεύθερες ιδέες άρχισαν να εισέρχονται και να γίνονται mainstream.
Όπως παρατήρησε ο Φρίντμαν, «όταν ήρθε η ώρα που έπρεπε να αλλάξετε … υπήρχε μια εναλλακτική έτοιμη εκεί για να πάρει τη σκυτάλη». Με τη βοήθεια συμπαθητικών δημοσιογράφων και πολιτικών συμβούλων, στοιχεία του νεοφιλελευθερισμού, ειδικά οι συνταγές του για τη νομισματική πολιτική, υιοθετήθηκαν από τη διοίκηση του Jimmy Carter στις ΗΠΑ και την κυβέρνηση Jim Callaghan στη Βρετανία.
Αλλά στη δεκαετία του 1970, όταν άρχισαν να υποχωρούν οι κεϋνσιανές πολιτικές και οι οικονομικές κρίσεις έπληξαν και τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, οι νεοφιλελεύθερες ιδέες άρχισαν να εισέρχονται και να γίνονται mainstream.
Όπως παρατήρησε ο Φρίντμαν, «όταν ήρθε η ώρα που έπρεπε να αλλάξετε … υπήρχε μια εναλλακτική έτοιμη εκεί για να πάρει τη σκυτάλη». Με τη βοήθεια συμπαθητικών δημοσιογράφων και πολιτικών συμβούλων, στοιχεία του νεοφιλελευθερισμού, ειδικά οι συνταγές του για τη νομισματική πολιτική, υιοθετήθηκαν από τη διοίκηση του Jimmy Carter στις ΗΠΑ και την κυβέρνηση Jim Callaghan στη Βρετανία.
Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τη Margaret Thatcher και τον Ronald Reagan, σύντομα ακολουθήθηκε το υπόλοιπο πακέτο: μαζικές φορολογικές απαλλαγές για τους πλούσιους, συντριβή των συνδικάτων, απορύθμιση, ιδιωτικοποίηση, εξωτερική ανάθεση και ανταγωνισμός στις δημόσιες υπηρεσίες.
Μέσω του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Συνθήκης του Μάαστριχτ και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, επιβλήθηκαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές – συχνά χωρίς δημοκρατική συναίνεση – σε μεγάλο μέρος του κόσμου. Το πιο αξιοσημείωτο ήταν η υιοθέτησή του από τα κόμματα που κάποτε ισχυρίζονταν ότι ανήκαν στην αριστερά.
Μέσω του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Συνθήκης του Μάαστριχτ και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, επιβλήθηκαν νεοφιλελεύθερες πολιτικές – συχνά χωρίς δημοκρατική συναίνεση – σε μεγάλο μέρος του κόσμου. Το πιο αξιοσημείωτο ήταν η υιοθέτησή του από τα κόμματα που κάποτε ισχυρίζονταν ότι ανήκαν στην αριστερά.
Η ελευθερία που προσφέρει ο νεοφιλελευθερισμός, η οποία ακούγεται τόσο απατηλή όταν εκφράζεται με γενικούς όρους, αποδεικνύεται ότι σημαίνει ελευθερία για τα μεγάλα ψάρια και όχι για τα μικρά.
Η ελευθερία από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις και τη συλλογική διαπραγμάτευση σημαίνει την ελευθερία καταστολής των μισθών. Η ελευθερία από τη νομοθεσία σημαίνει την ελευθερία να δηλητηριάζουν ποτάμια, να θέτουν σε κίνδυνο τους εργαζόμενους, να χρεώνουν αδικαιολόγητα επιτόκια και να σχεδιάζουν εξωτικά χρηματοπιστωτικά μέσα. Η ελευθερία από τον φόρο σημαίνει ελευθερία από τη διανομή του πλούτου που βγάζει τους ανθρώπους από τη φτώχεια.
Όπως επισημαίνει η Naomi Klein στο The Shock Doctrine, οι νεοφιλελεύθεροι θεωρητικοί τάχθηκαν υπέρ της χρήσης κρίσεων για την επιβολή αντιλαϊκών πολιτικών, ενώ οι άνθρωποι είχαν αποστασιοποιηθεί: για παράδειγμα, μετά το πραξικόπημα του Πινοσέτ, τον πόλεμο στο Ιράκ και τον τυφώνα Κατρίνα τον οποίο ο Friedman χαρακτήρισε ως ευκαιρία για μια ριζική μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος στη Νέα Ορλεάνη.
Όπου οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές δεν μπορούν να επιβληθούν σε εγχώριο επίπεδο, επιβάλλονται σε διεθνές επίπεδο, μέσω εμπορικών συνθηκών που περιλαμβάνουν «διευθέτηση διαφορών μεταξύ επενδυτών και κράτους»: υπεράκτια δικαστήρια στα οποία οι επιχειρήσεις μπορούν να ασκήσουν πιέσεις για την άρση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών προστασιών.
Όταν τα κοινοβούλια ψήφισαν για να περιορίσουν τις πωλήσεις τσιγάρων, να προστατεύσουν τις προμήθειες ύδατος από τις επιχειρήσεις εξόρυξης, να παγώσουν τους λογαριασμούς ενέργειας ή να εμποδίσουν τις φαρμακευτικές επιχειρήσεις να εξαφανίσουν το κράτος, οι εταιρείες έχουν κάνει μηνύσεις, συχνά με επιτυχές αποτέλεσμα. Η δημοκρατία περιορίζεται στο θέατρο.
Όταν τα κοινοβούλια ψήφισαν για να περιορίσουν τις πωλήσεις τσιγάρων, να προστατεύσουν τις προμήθειες ύδατος από τις επιχειρήσεις εξόρυξης, να παγώσουν τους λογαριασμούς ενέργειας ή να εμποδίσουν τις φαρμακευτικές επιχειρήσεις να εξαφανίσουν το κράτος, οι εταιρείες έχουν κάνει μηνύσεις, συχνά με επιτυχές αποτέλεσμα. Η δημοκρατία περιορίζεται στο θέατρο.
Ένα άλλο παράδοξο του νεοφιλελευθερισμού είναι ότι ο παγκόσμιος ανταγωνισμός βασίζεται στην παγκόσμια ποσοτικοποίηση και σύγκριση. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι εργαζόμενοι, οι αιτούντες εργασία και οι δημόσιες υπηρεσίες κάθε είδους υπόκεινται σε ένα αποθαρρυντικό, συγκλονιστικό καθεστώς αξιολόγησης και παρακολούθησης, το οποίο αποσκοπεί στον εντοπισμό των νικητών και στην τιμωρία των ηττημένων.
Η οικονομική ανάπτυξη ήταν σημαντικά βραδύτερη στη νεοφιλελεύθερη εποχή (από το 1980 στη Βρετανία και τις ΗΠΑ) από ό, τι στις προηγούμενες δεκαετίες. αλλά όχι για τους πολύ πλούσιους. Η ανισότητα στην κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου, μετά από 60 χρόνια πτώσης, αυξήθηκε λόγω της συντριβής των συνδικάτων, των φορολογικών μειώσεων, των αυξανόμενων ενοικίων, της ιδιωτικοποίησης και της απορρύθμισης.
Η οικονομική ανάπτυξη ήταν σημαντικά βραδύτερη στη νεοφιλελεύθερη εποχή (από το 1980 στη Βρετανία και τις ΗΠΑ) από ό, τι στις προηγούμενες δεκαετίες. αλλά όχι για τους πολύ πλούσιους. Η ανισότητα στην κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου, μετά από 60 χρόνια πτώσης, αυξήθηκε λόγω της συντριβής των συνδικάτων, των φορολογικών μειώσεων, των αυξανόμενων ενοικίων, της ιδιωτικοποίησης και της απορρύθμισης.
Η ιδιωτικοποίηση ή η εμπορία δημόσιων υπηρεσιών, όπως η ενέργεια, το νερό, τα τρένα, η υγεία, η εκπαίδευση, οι δρόμοι και οι φυλακές, επέτρεψαν στις εταιρείες να δημιουργήσουν διόδια μπροστά σε βασικά περιουσιακά στοιχεία και να χρεώσουν μίσθωμα, είτε προς τους πολίτες είτε προς την κυβέρνηση, για τη χρήση τους.
Το μίσθωμα είναι ένας άλλος όρος για μη δεδουλευμένο εισόδημα. Όταν πληρώνετε μια αυξημένη τιμή για ένα εισιτήριο τρένου, μόνο ένα μέρος του ναύλου αποζημιώνει τους φορείς εκμετάλλευσης για τα χρήματα που δαπανούν για καύσιμα, μισθούς, τροχαίο υλικό και άλλες δαπάνες.
Εκείνοι που κατέχουν και διαχειρίζονται τις ιδιωτικοποιημένες ή ημι-ιδιωτικοποιημένες υπηρεσίες, κάνουν εξαιρετικές περιουσίες, επενδύοντας ελάχιστα και χρεώνοντας πολύ.
Το μίσθωμα είναι ένας άλλος όρος για μη δεδουλευμένο εισόδημα. Όταν πληρώνετε μια αυξημένη τιμή για ένα εισιτήριο τρένου, μόνο ένα μέρος του ναύλου αποζημιώνει τους φορείς εκμετάλλευσης για τα χρήματα που δαπανούν για καύσιμα, μισθούς, τροχαίο υλικό και άλλες δαπάνες.
Εκείνοι που κατέχουν και διαχειρίζονται τις ιδιωτικοποιημένες ή ημι-ιδιωτικοποιημένες υπηρεσίες, κάνουν εξαιρετικές περιουσίες, επενδύοντας ελάχιστα και χρεώνοντας πολύ.
Στη Ρωσία και την Ινδία, οι ολιγάρχες απέκτησαν κρατικά περιουσιακά στοιχεία εκμεταλευόμενοι τις πυρκαγιές. Στο Μεξικό, ο Carlos Slim έλαβε τον έλεγχο σχεδόν όλων των υπηρεσιών σταθερής και κινητής τηλεφωνίας και σύντομα έγινε ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο.
Η χρηματοδότηση, όπως σημειώνει ο Andrew Sayer στο Why We Can’t Afford the Rich, είχε παρόμοιο αντίκτυπο. «Όπως το ενοίκιο,» υποστηρίζει, «το ενδιαφέρον είναι … το ακαθάριστο εισόδημα που συγκεντρώνεται χωρίς καμία προσπάθεια».
Καθώς οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, οι πλούσιοι αποκτούν όλο και μεγαλύτερο έλεγχο σε ένα άλλο κρίσιμο στοιχείο: τα χρήματα.
Οι πληρωμές τόκων, συντριπτικά, είναι μια μεταφορά χρημάτων από τους φτωχούς στους πλούσιους. Καθώς οι τιμές των ακινήτων και η απόσυρση των κρατικών χρηματοδοτήσεων επιβαρύνουν τους ανθρώπους με χρέη, έπειτα οι τράπεζες και τα στελέχη τους καθαρίζουν.
Καθώς οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι και οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, οι πλούσιοι αποκτούν όλο και μεγαλύτερο έλεγχο σε ένα άλλο κρίσιμο στοιχείο: τα χρήματα.
Οι πληρωμές τόκων, συντριπτικά, είναι μια μεταφορά χρημάτων από τους φτωχούς στους πλούσιους. Καθώς οι τιμές των ακινήτων και η απόσυρση των κρατικών χρηματοδοτήσεων επιβαρύνουν τους ανθρώπους με χρέη, έπειτα οι τράπεζες και τα στελέχη τους καθαρίζουν.
Όσο μεγαλύτερη είναι η αποτυχία, τόσο πιο ακραία γίνεται η ιδεολογία.
Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν νεοφιλελεύθερες κρίσεις, τόσο ως δικαιολογία όσο και ως ευκαιρία να μειώσουν τους φόρους στους πλούσιους, να ιδιωτικοποιήσουν τις υπόλοιπες δημόσιες υπηρεσίες, να διώξουν το δίκτυο κοινωνικής ασφάλισης, να απορρυθμίσουν τις επιχειρήσεις και να επαναρυθμίσουν τους πολίτες.
Ο νεοφιλελευθερισμός τώρα βυθίζει τα δόντια του σε όλα τα όργανα του δημόσιου τομέα.
Το αόρατο δόγμα του αόρατου χεριού προωθείται από αόρατους υποστηρικτές.
Αργά, πολύ αργά, αρχίσαμε να ανακαλύπτουμε τα ονόματα μερικών. Ανακαλύπτουμε ότι το Ινστιτούτο Οικονομικών Υποθέσεων, το οποίο εκφράστηκε έντονα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ενάντια στην περαιτέρω ρύθμιση της καπνοβιομηχανίας, χρηματοδοτείται κρυφά από την British American Tobacco από το 1963. Ανακαλύπτουμε ότι ο Charles και ο David Koch, δύο από τους πλουσιότερους άνδρες τον κόσμο, ίδρυσαν το ινστιτούτο του Tea Party movement.
Οι λέξεις που χρησιμοποιούνται από τον νεοφιλελευθερισμό συχνά αποκρύπτουν περισσότερα από όσα διασαφηνίζουν.
«Η αγορά» ακούγεται σαν ένα φυσικό σύστημα που μπορεί να μας επηρεάζει όλους ισότιμα, όπως η βαρύτητα ή η ατμοσφαιρική πίεση. Αλλά είναι γεμάτη με σχέσεις εξουσίας.
«Η αγορά» ακούγεται σαν ένα φυσικό σύστημα που μπορεί να μας επηρεάζει όλους ισότιμα, όπως η βαρύτητα ή η ατμοσφαιρική πίεση. Αλλά είναι γεμάτη με σχέσεις εξουσίας.
Ίσως η πιο επικίνδυνη επίδραση του νεοφιλελευθερισμού δεν είναι η οικονομική κρίση που προκάλεσε, αλλά η πολιτική κρίση.
Καθώς μειώνεται ο τομέας του κράτους, η ικανότητά μας να αλλάζουμε την πορεία της ζωής μας μέσω της ψηφοφορίας αφανίζεται και φαντάζει αστεία.
Αντ ‘αυτού, ισχυρίζεται η νεοφιλελεύθερη θεωρία, οι άνθρωποι μπορούν να ασκήσουν την επιλογή μέσω των δαπανών. Ορισμένοι όμως έχουν περισσότερα χρήματα από τους άλλους: στη μεγάλη δημοκρατία των καταναλωτών ή των μετόχων, οι ψήφοι δεν κατανέμονται εξίσου. Το αποτέλεσμα είναι η αποδυνάμωση των φτωχών και των μεσαίων. Καθώς τα κόμματα του δεξιού και του πρώην αριστερού υιοθετούν παρόμοιες νεοφιλελεύθερες πολιτικές, η αποδυνάμωση μετατρέπεται σε αφαίρεση πολιτικών δικαιωμάτων.
Ο Chris Hedges παρατηρεί ότι «τα φασιστικά κινήματα χτίζουν τη βάση τους, όχι στους πολιτικά ενεργούς αλλά στους πολιτικά αδρανείς, στους "ηττημένους" που αισθάνονται, συχνά, ότι δεν έχουν καμία φωνή ούτε ρόλο να παίξουν στο πολιτικό κατεστημένο».
Γι’αυτό και νεοφιλευθερισμός και φασισμός είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος
Γι’αυτό και νεοφιλευθερισμός και φασισμός είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος
Η σημερινή Ευρώπη παρουσιάζει ισχυρές ακροδεξιές τάσεις στα ανώτερα επίπεδα της πολιτικής εξουσίας.
Βεβαίως, τα πράγματα είναι πολύ πιο πολύπλοκα πέρα από τη σφαίρα της εκλογικής πολιτικής. Στη βάση των δυτικών κοινωνιών, γίνεται μια άγρια μάχη μεταξύ της δεξιάς δυναμικής και των ζωντανών τμημάτων της κοινωνίας, με ριζοσπαστικά κοινωνικά κινήματα στην πρώτη γραμμή. Σε αυτό το πλαίσιο, καθίσταται σαφές ότι η άνοδος της ακροδεξιάς είναι διαλεκτικά αλληλένδετη με το νεοφιλελεύθερο έργο της κυβερνητικής ελίτ της Ευρώπης.
Η σύγχρονη ακροδεξιά έχει σύγχρονες αιτίες, νέα χαρακτηριστικά και ευρεία δημοτικότητα, που σημαίνει ότι οι ιστορικές συγκρίσεις με τα φασιστικά και ναζιστικά κινήματα του παρελθόντος είναι μόνο μερικώς χρήσιμες. Συνολικά, η άκρα δεξιά εμφανίζεται ως παρενέργεια των αρνητικών οικονομικών επιπτώσεων της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης.
Η άνοδος της ακροδεξιάς αντιστοιχεί επίσης στην αποσταθεροποίηση των κοινωνικών δομών από τις χρηματοπιστωτικές αγορές, ξεκινώντας από τις πολιτείες και τις επιχειρήσεις και φτάνοντας μέχρι τις κοινότητες και τις οικογένειες.
Η ψευτοκοινωνική πρόταση της δεξιάς έχει σημαντική δημοτικότητα μεταξύ διαφόρων κοινωνικών ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών μεσαίων τάξεων, οι οποίες έχουν υποστεί εκτεταμένη αποξένωση και εξατομίκευση από τις δυνάμεις της αγοράς και οι οποίες σταδιακά απογυμνώνουν τους κοινωνικούς δεσμούς του παρελθόντος τους.
Ως εκ τούτου, όπου καθιερώθηκε ο νεοφιλελεύθερος πόλεμος που επί της ουσίας εκπροσωπεί το δόγμα «όλοι εναντίον όλων» και ώθησε τις κοινωνίες σε μια μορφή κανιβαλισμού, η άκρα δεξιά υπόσχεται επιστροφή στην κοινότητα. Το πρόβλημα, φυσικά, είναι ότι στη φασιστική κοινότητα ο κανιβαλισμός δεν σταματά αλλά γίνεται κάθετα ολοκληρωτικός.
Ως εκ τούτου, όπου καθιερώθηκε ο νεοφιλελεύθερος πόλεμος που επί της ουσίας εκπροσωπεί το δόγμα «όλοι εναντίον όλων» και ώθησε τις κοινωνίες σε μια μορφή κανιβαλισμού, η άκρα δεξιά υπόσχεται επιστροφή στην κοινότητα. Το πρόβλημα, φυσικά, είναι ότι στη φασιστική κοινότητα ο κανιβαλισμός δεν σταματά αλλά γίνεται κάθετα ολοκληρωτικός.
Η στροφή των μαζών στην άκρα δεξιά είναι μια ευνοϊκή εξέλιξη για τις άρχουσες τάξεις. Οι άκρως δεξιές ιδεολογίες βασίζονται σε μια απλοϊκή κοσμοθεωρία της έννοιας φίλος-εχθρός του Mανιχαϊσμού, που κάνει το μυαλό των πιστών εξαιρετικά εύκολα διαχειρίσιμο.
Επομένως, οι ιδεολογίες της άκρας δεξιάς εκμεταλλεύονται ήδη τις ευρωπαϊκές ελίτ για να κατευθύνουν τις κοινωνικές απογοητεύσεις σχετικά με τις αρνητικές συνέπειες της νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας εναντίον διαφόρων αποδιοπομπαίων τράγων, κυρίως των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και των «επικίνδυνων τάξεων».
Επομένως, οι ιδεολογίες της άκρας δεξιάς εκμεταλλεύονται ήδη τις ευρωπαϊκές ελίτ για να κατευθύνουν τις κοινωνικές απογοητεύσεις σχετικά με τις αρνητικές συνέπειες της νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας εναντίον διαφόρων αποδιοπομπαίων τράγων, κυρίως των πιο ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και των «επικίνδυνων τάξεων».
Στο παρελθόν, οι Ρωμαίοι ηγέτες ανέθρεψαν τους συμμετέχοντες σε μεγάλες κοινωνικές αναταραχές προσφέροντας θέαμα στους ανθρώπους τους. Σήμερα, οι πολιτικές δυνάμεις μπορούν να προωθήσουν το νεοφιλελεύθερο έργο μέσα από τη σιδερένια γροθιά των εθνικών κρατών επενδύοντας σε εθνικιστικές και ξενοφοβικές ιδεολογίες.
Η προοδευτική πρόταση για την υπέρβαση της κρίσης του παγκόσμιου καπιταλισμού φέρει ένα ορισμένο κόστος για τα άτομα, καθώς απαιτεί προσωπική κινητοποίηση και συμμετοχή στην κατασκευή εναλλακτικών κοινωνικών σχέσεων από τα κάτω προς τα πάνω. Μια τέτοια πρόταση αμφισβητεί τις δεσπόζουσες σχέσεις του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Αντίθετα, η πολιτική πρόταση της ακροδεξιάς λειτουργεί σε συμπληρωματική αλληλεξάρτηση με το νεοφιλελεύθερο σχέδιο.
Η δημοτικότητα της ακροδεξιάς πρότασης για την κοινωνία δεν πέφτει από τον ουρανό.
Πράγματι, καλλιεργείται από κυρίαρχα πρότυπα συμπεριφοράς και κοσμοθεωρίες και υποκινείται από τα κοινωνικά ερείπια που παράγει το νεοφιλελεύθερο έργο. Στις ευρωπαϊκές κοινωνίες που κυβερνούνται από νεοφιλελεύθερες ελίτ, οι πολίτες εκτίθενται σε καθημερινή βάση και εκπαιδεύονται για να υιοθετήσουν ακραίες εθνικιστικές και ρατσιστικές συμπεριφορές.
Με εξαίρεση το Κόμμα της Χρυσής Αυγής στην Ελλάδα, η άκρα δεξιά στην Ευρώπη σήμερα δεν οικοδομεί τις ίδιες δομές με εκείνες της μεσοπολεμικής περιόδου στην προσπάθειά της να αιχμαλωτίσει το κράτος, δεν υπάρχουν ογκώδεις παραστρατιωτικές ομάδες Sturmabteilung που μάχονται αντίπαλες ομάδες για να κερδίσουν τους δρόμους. Πράγματι, οι τακτικές της σημερινής ακροδεξιάς κυριαρχούν κυρίως στην εκλογική πολιτική.
Ο λόγος για αυτό φαίνεται να είναι ο ίδιος για τον οποίο η σύγχρονη αριστερά απέτυχε μέχρι στιγμής να ανακατασκευάσει τα τεράστια εργατικά κινήματα του παρελθόντος. Φαίνεται ότι ο κατακερματισμός της σχέσης του ατόμου με οποιοδήποτε είδος κοινωνικής συλλογικότητας είναι εδώ.
Ο φασισμός και ο ναζισμός δεν είναι ξένο σώμα στον δυτικό πολιτισμό. Αντιθέτως, είναι τα παιδιά των αυταρχικών και αντιδημοκρατικών τάσεων που βρίσκονται στην καρδιά του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Η σημερινή διεθνής κατάσταση των πραγμάτων δεν παρέχει κανένα έδαφος για δυνάμεις αλληλεγγύης και συνεργασίας. Ωστόσο, χαιρετίζει τους εχθρούς της ανθρωπότητας, τις δυνάμεις της καταστροφής και του πολέμου.
Από την πλευρά των ριζοσπαστικών κοινωνικών κινημάτων, αγωνιζόμαστε πράγματι τα τελευταία είκοσι χρόνια, καθημερινά, για την οικοδόμηση κοινωνιών ελευθερίας και κατά της δύναμης του κεφαλαίου. Σήμερα, όμως, είναι προφανές σε όλους μας ότι πρέπει να υπερβούμε το σημερινό επίπεδο οργάνωσής μας προς το διεθνικό επίπεδο. Η δικτύωση των ευρωπαϊκών κοινωνικών κινημάτων είναι ένα έργο που ήδη χτίζεται μέσω πλατφόρμων σύγκλισης, που συνδυάζουν τόσο την άμεση πολιτική δράση όσο και τους μακροπρόθεσμους πολιτικούς στόχους.
Όπως και στις γενιές των αγωνιστών πριν από τη δική μας, πέφτει στους ώμους μας το χρέος να σπάσουμε τον καπιταλισμό, τον φιλελευθερισμό και τις σύγχρονες ακροδεξιές αποκλίσεις του μέσω του διεθνοποιητικού συντονισμού.
Όπως είπε κάποτε ο Gramsci, τώρα είναι η εποχή των τεράτων.
Το καθήκον μας είναι να γείρουμε τη ζυγαριά υπέρ της ανθρωπότητας και να αλλάξουμε την πορεία της ιστορία.
Όπως είπε κάποτε ο Gramsci, τώρα είναι η εποχή των τεράτων.
Το καθήκον μας είναι να γείρουμε τη ζυγαριά υπέρ της ανθρωπότητας και να αλλάξουμε την πορεία της ιστορία.
(Σύνταξη, μετάφραση : Σύλβια Βαρνάβα )
(αναδημ. απο https://omniatv.com/6268)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου