Σπύρος Βλαχόπουλος (Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ): O κίνδυνος του «συνταγματικού μιθριδατισμού»

Τα πρόσφατα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού περιόρισαν σε πρωτόγνωρο βαθμό μια σειρά από συνταγματικά δικαιώματα. 

Οι ελευθερίες της οικονομικής δραστηριότητας (άρθρο 5 παρ. 1 Συντ.), της κίνησης (άρθρο 5 παρ. 4 Συντ.), της συνάθροισης (άρθρο 11 Συντ.) και της θρησκευτικής λατρείας (άρθρο 13 Συντ.) υπέστησαν τους εντονότερους περιορισμούς. Οι εν λόγω περιορισμοί  δικαιολογούνται πάντως από συνταγματική άποψη, αφού επιβλήθηκαν προσωρινά, για την αντιμετώπιση μιας φονικής πανδημίας και με την εκπεφρασμένη άποψη της συντριπτικής πλειοψηφίας των επιστημόνων για την αναγκαιότητά τους.

Εδώ όμως έγκειται και ο μεγάλος κίνδυνος της σταδιακής εμπέδωσης ενός  «συνταγματικού μιθριδατισμού», ο οποίος θα μας εθίσει στην ιδέα της απώλειας θεμελιωδών δικαιωμάτων μας για λόγους προστασίας υπέρτερων εννόμων αγαθών. 

Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να τονιστούν δύο σημεία: 

Πρώτον, τα πρόσφατα μέτρα δικαιολογούνται μεν για την προστασία της υγείας ενός μεγάλου αριθμού συμπολιτών μας, αποτελούν ωστόσο μια όλως εξαιρετική περίπτωση που δεν επιτρέπεται να επαναληφθεί για την αντιμετώπιση κανενός άλλου «εχθρού». Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι με την επίκληση του «πολιτικού εχθρού», η σύγχρονη Ελλάδα βίωσε για πολλά χρόνια αντισυνταγματικούς περιορισμούς πολλών θεμελιωδών δικαιωμάτων. 

Και, δεύτερον, ακόμη και για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού, το κράτος δικαίου θέτει απαράβατα όρια. Θα ήταν λ.χ. προφανώς αντισυνταγματικό να τοποθετήσουμε κάμερες σε δημόσιους χώρους και να δημιουργήσουμε έναν νέο «Big Brother», προκειμένου να διασφαλιστεί ότι δεν θα κυκλοφορούν όσοι βρίσκονται σε καραντίνα.

Η προβληματική μοιάζει (χωρίς βεβαίως να είναι ίδια) με αυτήν  που προέκυψε από την αύξηση της εγκληματικότητας και τη σύγχρονη τρομοκρατία, ιδίως μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Τότε δεν ήταν λίγοι εκείνοι που
πλειοδοτούσαν υπέρ ενός «υπερδικαιώματος» στην ασφάλεια και υπέρ της πλήρους κατάργησης μιας σειράς ατομικών δικαιωμάτων (π.χ. απαγόρευση βασανιστηρίων, ανθρώπινη αξία, απόρρητο της επικοινωνίας, δικαίωμα στη δίκαιη δίκη), προκειμένου να προστατευθεί η ανθρωπότητα από την τρομοκρατία και την εγκληματικότητα. Η ευρωπαϊκή έννομη τάξη αντιστάθηκε όμως. 

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων δέχθηκε ότι τα βασανιστήρια δεν δικαιολογούνται ούτε ακόμη και για την αποκάλυψη των πλέον ειδεχθών εγκληματικών πράξεων, ενώ το γερμανικό Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο έκρινε ως αντισυνταγματική (αντίθετη στην ανθρώπινη αξία) διάταξη που επέτρεπε την κατάρριψη αεροσκάφους με πλήρωμα και επιβάτες που είχε καταλειφθεί από αεροπειρατές και κατευθυνόταν σε κατοικημένη περιοχή.

Ας γίνει λοιπόν η σημερινή δοκιμασία αφορμή για να συνειδητοποιήσουμε την αξία του νομικού μας πολιτισμού. Τα συνταγματικά μας δικαιώματα είναι πράγματι πολύτιμα. Εάν αυτή τη στιγμή δεχόμαστε τον πρόσκαιρο περιορισμό τους για να συνεχίσουμε να τα έχουμε, αυτό δεν σημαίνει ότι επιτρέπεται να εθιστούμε στην απώλειά τους.

 Δημοσιεύτηκε στην «Καθημερινή» την 29-3-2020

(αναδημ.απο το constitutionalism.gr)